Rencana : Tenaga yang Tidak Boleh Diperbaharui

Isu Kemapanan Sumber: Tenaga yang Tidak Boleh Diperbaharui

Oleh: Siti Nur Zulaikha Bt Draman @ Zulkifli

Malaysia merupakan negara yang kaya dengan kepentingan sumber asli, yang menjadi asas penting dalam penghasilan tenaga. Sumber tenaga di muka bumi ini boleh dikelaskan kepada dua jenis iaitu sumber tenaga yang boleh diperbaharui dan sumber tenaga yang tidak boleh diperbaharui. Tenaga yang boleh diperbaharui adalah tenaga yang boleh digantikan secara semula jadi dalam jangka masa yang singkat dan boleh digunakan berterusan. Tenaga yang tidak boleh diperbaharui pula ialah sumber tenaga yang tidak boleh digantikan dalam jangka masa yang singkat apabila habis digunakan. Antara contoh sumber tenaga yang tidak boleh diperbaharui adalah petroleum, gas asli, arang batu dan tenaga nuklear.

Kebanyakan sumber tenaga yang tidak boleh diperbaharui adalah terdiri daripada bahan api fosil. Bahan api fosil terbentuk daripada tumbuhan dan haiwan yang tertanam berjuta-juta tahun yang lalu. Sisa tinggalan tumbuh-tumbuhan dan haiwan yang tersimpan di bawah timbunan batuan dalam kerak bumi mengalami keadaan tekanan dan suhu yang tinggi dan akan berubah secara semula jadi dan menghasilkan petroleum, gas asli dan arang batu. Terdapat satu takungan yang besar di bawah tanah yang terdiri daripada sumber-sumber yang tidak boleh diperbaharui di seluruh dunia. Karbon merupakan elemen utama dalam bahan api fosil yang sesuai digunakan untuk menjana sumber tenaga.

Petroleum merupakan bahan api fosil dalam bentuk cecair. Ia juga dikenali sebagai minyak atau minyak mentah. Ia terbentuk daripada pereputan haiwan dan tumbuhan yang hidup berjuta-juta tahun yang lalu yang tinggal di dalam persekitaran air. Lebih daripada berjuta-juta tahun, reputan haiwan dan tumbuh-tumbuhan ini ditutupi dengan lapisan pasir dan kelodak. Haba dan tekanan daripada lapisan-lapisan ini membantu ia berubah bentuk kepada minyak mentah. Minyak mentah adalah berbau, berwarna kuning ke hitam yang akan dikorek daripada takungan di dasar laut dan sesetengah di bawah tanah. Hasil daripada minyak mentah yang telah digerudi, ia mesti ditapis.

Petroleum menjadi salah satu aset sumber tenaga yang utama bagi negara kita. Malaysia telah menubuhkan Petroleum Nasional Berhad (PETRONAS) yang bertindak sebagai jentera kerajaan mengendalikan semua hal yang berkaitan petroleum di negara kita. Hal ini demikian untuk memastikan sumber petroleum negara diurus dengan terancang. Hasil daripada petroleum membantu kita dalam banyak perkara. Minyak mentah hasil aktiviti cari gali dari dasar laut akan disalurkan ke permukaan dan loji penapisan serta akan mengalami proses penapisan dan pembakaran bagi menghasilkan produk-produk petroleum. Lebih separuh daripada petroleum akan ditukarkan kepada petrol. Petrol digunakan di dalam kenderaan untuk menggerakkan enjin. Selain petrol, produk petroleum yang lain adalah nafta, kerosin, diesel, minyak pelincir, parafin, minyak bahan api dan bitumen.

Penghasilan  petroleum

Petroleum

        Walau bagaimanapun, pembakaran petrol adalah berbahaya kepada alam sekitar. Ia melepaskan gas berbahaya dan asap ke udara yang kita sedut. Antara gas yang terhasil daripada pembakaran petroleum adalah karbon dioksida, karbon monoksida, sulfur dioksida, dan nitrogen dioksida. Terdapat juga kemungkinan tumpahan minyak. Jika ada masalah dengan jentera penggerudian, minyak yang boleh meletup di luar telaga dan melimpah ke dalam tanah atau laut yang mengelilingi. Tumpahan minyak adalah bencana alam sekitar, terutama tumpahan luar pesisir. Minyak terapung di air, jadi ia boleh kelihatan seperti makanan untuk ikan dan merosakkan bulu burung.

Gas asli juga merupakan bahan api fosil yang terperangkap di bawah tanah dalam takungan. Gas ini terperangkap di dalam lapisan-lapisan bumi, biasanya bersama-sama petroleum. Komposisi juga hampir sama, sebatian hidrokarbon yang kebanyakannya terdiri daripada gas metana. Pencarian gas asli dimulakan dengan ahli geologi, yang mengkaji struktur dan proses Bumi. Gas asli digunakan untuk pemanasan dan memasak. Ia juga boleh dibakar untuk menghasilkan elektrik. Gas asli juga boleh bertukar menjadi bentuk cecair, yang dikenali sebagai gas asli cecair atau liquid natural gas (LNG). LNG lebih bersih dari mana-mana bahan api fosil yang lain. Gas asli cecair mengambil ruang yang kurang berbanding dalam bentuk gas. LNG mudah disimpan dan digunakan untuk tujuan yang berlainan. LNG juga boleh menjadi gantian untuk petrol. Gas asli adalah agak murah untuk dikeluarkan, dan adalah "bersih" bahan api fosil daripada petroleum atau arang batu. Apabila gas asli dibakar, ia hanya mengeluarkan karbon dioksida dan wap air. Ini adalah lebih sihat daripada pembakaran arang batu.

Gas asli

Walau bagaimanapun, mengekstrak gas asli boleh menyebabkan masalah alam sekitar. Keretakan batu boleh menyebabkan mini gempa bumi. Air tekanan tinggi dan bahan kimia yang mengalami tekanan di bawah tanah juga boleh bocor kepada lain-lain punca air. Sumber-sumber air, digunakan untuk minum atau mandi, boleh menjadi tercemar dan tidak selamat. Gas asli juga memberi kesan kepada alam sekitar apabila ia dihasilkan, disimpan dan diangkut. Disebabkan gas asli terdiri daripada metana yang tinggi kandungannya (gas rumah hijau yang lain), sedikit metana kadang kala boleh terlepas keluar ke atmosfera dari perigi, tangki simpanan dan saluran paip.

Arang batu juga sumber tenaga daripada bahan api fosil yang berbentuk pepejal. Arang batu ialah batuan mendapan berwarna hitam atau perang kehitaman yang mudah terbakar yang terdiri daripada karbon dan hidrokarbon. Arang batu digunakan untuk menjana elektrik. Loji kuasa membakar arang batu untuk menghasilkan stim. Stim akan memusingkan turbin (mesin untuk menjana kuasa mekanikal) yang menjana elektrik.  Arang batu juga digunakan sebagai sumber tenaga utama dalam kebanyakan industri seperti industri keluli, simen dan kertas. 

Arang batu

Penggunaan arang batu boleh mendatangkan kesan buruk. Tanpa tindakan yang betul, perlombongan arang batu boleh memberi kesan negatif terhadap ekosistem dan kualiti air dan merubah landskap dan pemandangan.  Pelombong arang batu juga terdedah kepada debu toksik dan menghadapi bahaya di dalam gua dan letupan di tempat kerja. Apabila arang batu dibakar, ia mengeluarkan banyak gas toksik dan bahan cemar ke atmosfera. Perlombongan arang batu juga boleh menyebabkan tanah untuk gua dalam dan mewujudkan api bawah tanah yang terbakar selama beberapa dekad pada satu masa.

Di samping itu, pembakaran bahan api fosil iaitu petroleum, gas asli dan arang batu dalam penjanaan tenaga elektrik di Malaysia membawa kesan yang negatif seperti. Pembakaran bahan api fosil dalam penjanaan tenaga elektrik telah membebaskan asap yang mengandungi berjuta-juta ton bahan-bahan terampai seperti karbon dioksida, sulfur dioksida, hidrokarbon dan sebagainya ke udara. Masalah ini menyebabkan udara menjadi semakin tercemar kerana ditambah pula dengan pembebasan gas-gas pencemar oleh industri-industri perkilangan lain dan kenderaan-kenderaan bermotor. Maka, hal ini telah memburukkan lagi keadaan sehingga boleh menyebabkan berlakunya kejadian hujan asid, jerebu, dan peningkatan suhu yang juga boleh mendatangkan kesan buruk kepada manusia.

Selain itu, tenaga nuklear juga merupakan sumber tenaga yang tidak boleh diperbaharui. Walaupun tenaga nuklear itu sendiri merupakan sumber tenaga boleh diperbaharui, bahan yang digunakan dalam loji kuasa nuklear tidak boleh diperbaharui. Tenaga nuklear menghasilkan tenaga yang kuat dalam nukleus, atau teras, daripada atom. Tenaga nuklear dibebaskan melalui pembelahan nuklear, proses di mana nukleus sesuatu atom berpecah. Loji kuasa nuklear adalah mesin kompleks yang boleh mengawal pembelahan nuklear untuk menghasilkan elektrik. Bahan yang paling sering digunakan dalam loji kuasa nuklear adalah uranium elemen. Walaupun uranium ditemui dalam batuan di seluruh dunia, loji kuasa nuklear biasanya menggunakan jenis yang sangat jarang berlaku uranium, U-235. Uranium adalah sumber yang tidak boleh diperbaharui.

Di Malaysia, nuklear berkembang apabila Reaktor TRIGA PUSPATI (RTP) model Triga MK 11 memulakan operasi pada 28 Jun 1982, setelah mencapai tahap kegentingan pertama. Perkataan TRIGA adalah singkatan kepada Training, Research, Isotope Production dan General Atomic. Pembinaan RTP yang dimulakan dalam bulan November 1981 ini bertujuan untuk membangunkan bidang latihan, penyelidikan dan pengeluaran radiosotop yang terdapat di Agensi Nuklear Malaysia. RTP adalah reaktor jenis kolam yang direka bentuk bagi membolehkan eksprimen dijalankan di teras reaktor. Reaktor ini di reka agar sesuai digunakan dalam pelbagai bidang sains nuklear dan pendidikan. RTP juga menyediakan kemudahan untuk penggunaan neutron termaju dan kajian sinaran gama termasuk analisis pengaktifan neutron (NAA), analisis neutron tertunda (DNA), pengeluaran radiosotop untuk kegunaan perubatan, perindustrian dan pertanian, radiografi neutron dan penyerakan neutron sudut kecil (SANS).

Loji Nukelar 

Reaktor TRIGA 

Kepentingan teknologi nuklear di Malaysia juga semakin diakui oleh ramai pihak. Terdapat beberapa kelebihan penggunaan tenaga nuklear untuk menghasilkan elektrik. Antaranya, tenaga nuklear dikatakan dapat menjana tenaga dalam jumlah yang banyak dan pada satu jangka masa yang panjang berbanding penjanaan tenaga elektrik menggunakan bahan api fosil seperti petroleum dan arang batu. Ini kerana penggunaan bahan uranium (bahan utama loji tenaga nuklear) akan menghasilkan lebih banyak tenaga untuk jangka masa yang panjang.

Di sebalik kelebihan tenaga nuklear ini, terdapat juga beberapa keburukan penggunaan tenaga nuklear. Antara keburukan tersebut ialah, tenaga nuklear boleh memberi kesan tidak baik kepada kesihatan manusia. Ini kerana, tenaga nuklear menghasilkan radiasi. Radiasi ini sangat berbahaya kepada tubuh badan manusia kerana radiasi itu boleh merosakkan sel badan. Selain itu, bahan radioaktif yang terhasil daripada aktiviti penjanaan tenaga elektrik menggunakan tenaga nuklear juga amat berbahaya dan kos menguruskannya juga amat tinggi.

Peranan kerajaan dan masyarakat adalah sangat penting bagi mengatasi masalah dan kesan-kesan negatif yang timbul akibat daripada penggunaan sumber tenaga yang tidak boleh diperbaharui. Penggunaan bahan api fosil seperti minyak, arang batu dan gas asli sebagai bahan bakar dalam penjanaan elektrik oleh stesen jana kuasa sememangnya mengundang kepada masalah pencemaran udara. Beberapa langkah pencegahan perlu diambil bagi mengatasi masalah ini. Antara langkah-langkah yang akan diambil bagi meminimumkan pencemaran udara akibat penggunaan arang batu sebagai bahan bakar adalah melalui pemasangan ‘Electrostatic Precipitator’ (ESP) iaitu sejenis perangkap habuk yang berupaya untuk memerangkap 99.7% habuk produk pembakaran dari terlepas ke udara. Di samping itu, penggunaan ‘Flue Gas Desulphurization’ (FGD ) boleh diguna pakai dalam operasi stesen jana kuasa bagi tujuan menyerap sulfur yang terhasil daripada pembakaran arang batu, manakala penunu rendah NOx atau ‘Low Nox Burner’ pula dapat digunakan bagi mengawal kandungan Nitrogen Oksida (NOx). Sementara itu, pemasangan stesen-stesen pengesan kualiti udara di kawasan yang berdekatan penempatan penduduk juga perlu dilakukan supaya maklumat mengenai tahap kualiti udara dapat disalurkan secara berterusan. Maklumat ini seterusnya perlulah dipantau oleh Jabatan Alam Sekitar (JAS) bagi memastikan tahap pencemaran udara berada pada paras yang telah ditetapkan.

Pada pandangan saya, bagi mengurangkan masalah pencemaran udara yang berlaku daripada pembakaran petrol, rakyat Malaysia perlu menyahut seruan kerajaan untuk sama-sama berusaha menjimatkan penggunaan petrol. Antaranya adalah berkongsi kenderaan ke tempat kerja, menggunakan kenderaan awam yang telah disediakan bagi mengurangkan jumlah kenderaan di atas jalan raya. Selain itu, penggunaan sumber-sumber alternatif yang dihasilkan daripada tenaga boleh diperbaharui juga boleh mengurangkan kesan negatif yang timbul daripada penggunaan tenaga yang tidak boleh diperbaharui.  Contoh sumber tenaga yang tidak boleh diperbaharui adalah tenaga solar, tenaga hidro, biojisim, hidrogen dan tenaga angin.

Secara kesimpulannya, satu sistem pengurusan sumber yang berkesan perlu dilaksanakan bagi menjamin bekalan dan penggunaan sumber tenaga yang berterusan bagi kegunaan manusia pada masa depan. Pihak stesen jana kuasa juga perlulah sentiasa berusaha untuk meningkatkan kecekapan loji-loji penjanaan supaya dapat menjimatkan kos operasi lalu memberi keselesaan dan kepuasan kepada pelanggan-pelanggannya. Selain itu, pengguna-pengguna elektrik juga digalakkan meminimumkan penggunaan elektrik. 

Video 1 : Tenaga Tidak Boleh Diperbaharui

            

Video  2 : Tenaga Nuklear dan Kegunaan